Huisartsenbrochure Fragiele X Syndroom

Het fragiele X syndroom (FXS) is een zeldzame genetische aandoening veroorzaakt door een afwijking op het X-chromosoom en is de meest voorkomende erfelijke oorzaak van een verstandelijke beperking. Zowel mannen als vrouwen kunnen de aandoening hebben, waarbij de mannen in de regel ernstiger zijn aangedaan.
Het syndroom wordt gekarakteriseerd door een verstandelijke beperking, autistische kenmerken en gedragsstoornissen. Mensen met FXS kunnen een groot en lang gezicht hebben met grote, afstaande oren. Andere kenmerken zijn: macro-orchidisme (bij mannen), een zachte huid, hyperextensie van de gewrichten en herhaalde middenoorontstekingen (OMA) op jonge leeftijd. Hartafwijkingen komen zelden voor, maar zijn wel geassocieerd
met FXS.
Aan het einde van de lange arm van het X-chromosoom ligt het gen voor het FMRP-eiwit (Fragile X mental retardation protein). Door een volledige mutatie van dit FMR1-gen wordt het eiwit niet meer geproduceerd.
De diagnose wordt met behulp van genetisch onderzoek gesteld. Alle mannen met een volledige mutatie hebben het fragiele X syndroom. Van de vrouwen met een volledige mutatie ontwikkelt 50-70% een (over het algemeen) mildere vorm. Draagsters van de premutatie (zie Enkele Feiten, Voorkomen) hebben een verhoogd risico op het krijgen van kinderen met FXS. Tot voor kort werd aangenomen dat zowel de vrouwelijke als de mannelijke dragers
van de premutatie geen klachten hebben, maar recent is aangetoond dat zij een ernstig neurologisch syndroom met ataxie en parkinsonisme kunnen ontwikkelen (fragiele X geassocieerd tremor/ataxiesyndroom: FXTAS). Daarnaast kan ongeveer een kwart van de vrouwelijke dragers van de premutatie een vervroegde overgang ontwikkelen (fragiele X geassocieerde prematuur ovariële insufficiëntie: FXPOI). Het is daarom van groot belang om indien mogelijk de gehele familie volledig in kaart te brengen.