Huisartsenbrochure Fragiele X-dragerschapgerelateerde aandoeningen: FXTAS en FXPOI

In deze brochure worden twee zeer verschillende zeldzame aandoeningen beschreven.
FXTAS (Fragiele X-gerelateerd Tremor- en Ataxie Syndroom) en FXPOI (Fragiele X-gerelateerde Primair Ovariële Insufficiëntie) zijn beiden aandoeningen welke worden veroorzaakt door dragerschap van een premutatie in het FMR1-gen (zie Etiologie).
Bij maternale transmissie kan deze premutatie ‘ontsporen’ tot een volle mutatie. Jongens met deze volle mutatie hebben altijd Fragiele X Syndroom (FXS), een mentaal retardatiesyndroom (zie hiervoor de huisartsenbrochure Fragiele X syndroom). Bij meisjes met deze volle mutatie heeft 50-70% FXS.
FXTAS is een neurodegeneratieve aandoening met ataxie, tremor en parkinsonisme. De aandoening ontstaat na het 50e jaar bij ongeveer een derde van de mannelijke dragers van de premutatie en bij ongeveer 10% van de vrouwelijke draagsters.  Er zijn nog veel andere bijkomende symptomen beschreven, zoals perifere neuropathie, autonome dysfunctie (zoals orthostatische hypotensie, impotentie en sfincterstoornissen) en stemmingsstoornissen. Deze aspecifieke symptomen worden vaker beschreven bij dragers van een premutatie dan bij leeftijdsgenoten zonder een premutatie. Ze zijn echter geen voorspellers voor het ontstaan van FXTAS. De ernst en de progressie van FXTAS verschillen sterk tussen de patiënten.
FXPOI Een deel van de draagsters van de FXS-premutatie komt eerder in de overgang dan  gemiddeld. 23% van de premutatie draagsters stopt voor het 40e levensjaar met menstrueren. Dit noemen we primair ovariële insufficiëntie (POI, voorheen POF (prematuur ovarieel falen) genoemd) en heeft grote consequenties voor vrouwen vanwege een eventuele kinderwens en risico’s op osteoporose en (mogelijk) hart- en vaatziekten.